Phát hiện một loài thực vật mới thuộc họ Thượng tiễn (Gesneriaceae) ở Quảng Ngãi

Trong chương trình nghiên cứu đa dạng thực vật ở miền Trung Việt Nam, nhà nghiên cứu thuộc Viện Sinh học nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) đã phát hiện và mô tả một loài thực vật thuộc chi Giang ly (Billolivia D.J.Middleton) mới cho khoa học thuộc họ Thượng tiễn (Gesneriaceae) ở núi Cà Đam, tỉnh Quảng Ngãi. Loài mới được đặt tên Giang ly middleton, Billolivia middletonii N.S. Lý, để vinh danh Tiến sĩ David J. Middleton của Vườn Thực vật Singapore (Singapore), người đã và đang có nhiều đóng góp trong nghiên cứu họ Thượng tiễn ở Việt Nam và khu vực Đông nam Á. Loài mới được công bố trên tạp chí chuyên ngành Phytotaxa số 291, tập 1, năm 2017.  

Chi Giang ly (Billolivia D.J.Middleton) hiện có khoảng 9 loài, kể cả loài mới này, tất cả đều là loài đặc hữu hẹp ở Việt Nam. Các loài phát hiện trước đây của chi Giang ly tìm thấy ở một số vùng núi thuộc các tỉnh Lâm Đồng, Bình Phước và Khánh Hòa. Nghiên cứu này lần đầu tiên nghi nhận sự phân bố mở rộng của chi Giang ly ở miền trung Việt Nam.

Giang ly middleton, Billolivia middletonii N.S. Lý, là loài cây thân thảo đa niên, cao khoảng 30 cm, không lông. Lá đơn mọc cách, thành cụm ở gần ngọn, phiến lá hình elip rộng đến hình trứng-elip hơi bất xứng, kích thước 12.5–21.5 × 9–14.5 cm, mặt trên xanh đậm, không lông, mặt dưới xanh-xám trắng, có lông nâu thưa, mang 10–13 cặp gân nổi rõ mặt dưới, gân chính và gân phụ có nhiều lông nâu; cuống lá dài 9–18 cm, có lông nâu dày. Phát hoa mọc ở nách lá, cụm hoa đơn hay kép lưỡng phân, mang 4–8 hoa; lá bắc hình trứng hẹp, dài 24–52 mm, màu đỏ nâu đến xanh hồng, có lông nâu ngắn và thưa; đài hoa 5 thùy, xẻ gần đến gốc, dài 21–26 mm, màu hơi đỏ nâu (hồng nhạt), có lông nâu thưa mặt ngoài; ống tràng hoa dài 21–25 cm, màu trắng, có sọc tím đậm chạy dọc từ nữa trên đến các thùy của môi, có lông trắng dài và thưa ở phần trên ống và mặt ngoài các môi; môi trên chia 2 thùy, môi dưới 3 thùy, màu trắng có 3 sọc tím từ giữa thùy đến miệng ống tràng, môi dưới có 2 bệt vàng xen giữa 3 thùy; bầu dạng hình trứng hẹp, màu trắng, dài dến 6 mm, có lông tiết ở đỉnh; vòi nhụy dài 6–8 mm, đầy lông tiết; quả hình trứng hẹp hay tròn dài, cỡ 20–25 × 5–6.5 mm.

Giang ly middleton có hình thái hoa giống với các loài Giang ly ký (B. kyi), Giang ly cuống dài (B. longipetiolata), Giang ly tịch (B. tichii). Giang ly middleton có thân không lông, là bắc dài, thùy hình trứng ngược-dài có sọc tím, miệng ống tràng có 2 bệt vàng và sọc tím ở thùy dưới, quả hình trứng trong khi loài Giang ly ký thân có lông, lá bắc ngắn hơn, thùy tràng hình cầu, màu đỏ tía, miệng ống tràng của môi dưới màu đỏ đậm có một bệt vàng, quả hình elip. Giang ly cuống dài (B. longipetiolata) và Giang ly tịch (B. tichii) có thân có lông rậm, mép lá có răng thô, các thùy hình của ống đài hình elip hay dạng tam giác, thùy tràng dạng hình cầu đến tam giác với các mũi màu tím hay đỏ đến hồng, và bầu không lông là các đặc điểm khác biệt so với loài Giang ly middleton.

Đặc điểm nhận dạng loài Billolivia middletonii N.S. Lý (Ảnh Lý Ngọc Sâm)

Giang ly middleton mọc trên đá ven suối của rừng nguyên sinh cây lá rộng thường xanh, ở cao độ từ khoảng 1000 m. Đây là loài đặc hữu rất hẹp, hiện chỉ phát hiện hai quần thể với khoảng 100 cá thể tại núi Cà Đam, Trà Trung, huyện Tây Trà, tỉnh Quảng Ngãi. Giang ly middleton ra hoa vài lầm trong năm, từ tháng 5 đến tháng 9, ra quả từ tháng 7 đến tháng 12. Hoa của loài khá lớn và đẹp, cần có chương trình nghiên cứu bảo tồn, nhân giống làm cảnh.

Thông tin chi tiết của bài báo có thể tham khảo theo đường dẫn trên trang website:
http://biotaxa.org/Phytotaxa/article/view/phytotaxa.291.1.9

Nguồn và tin: Lý Ngọc Sâm – Viện Sinh học nhiệt đới, VAST