Phát hiện hai loài tỏi rừng mới cho khoa học ở Quảng Ngãi

Trong chương trình nghiên cứu đa dạng thực vật ở miền Trung Việt Nam, các nhà nghiên cứu thuộc Viện Sinh học nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) và Trường đại học tổng hợp Ludwig-Maximilians, Cộng hòa Liên bang Đức, đã phát hiện và mô tả hai loài Tỏi rừng mới cho khoa học thuộc họ Thiên môn (Asparagaceae) ở tỉnh Quảng Ngãi. Các loài mới được đặt tên Tỏi rừng averyanov, Aspidistra averyanovii N.S. Lý & Tillich, để vinh danh Giáo sư Leonid Averyanov của Viện Thực vật Komarov (Nga), người đã và đang có nhiều đóng góp trong nghiên cứu họ Thiên môn ở Việt Nam, và loài Tỏi rừng hoa nhỏ, Aspidistra parviflora N.S. Lý & Tillich. Các loài mới được công bố trên tạp chí chuyên ngành Phytotaxa số 265, tập 1, năm 2016.  

Chi Tỏi rừng (Aspidistra Ker-Gawler) có trên 150 loài, phân bố ở vùng cận nhiệt đới châu Á, từ Ấn độ (vùng Assam) đến Nhật Bản mở rộng xuống phía Nam đến bán đảo Malayxia. Ở Việt Nam hiện có ít nhất 52 loài được biết, bao gồm cả loài mới phát hiện này.

Hình ảnh Cây và hoa loài Aspidistra averyanovii N.S. Lý & Tillich (Photo: Lý Ngọc Sâm)

Tỏi rừng averyanov, Aspidistra averyanovii N.S. Lý & Tillich, là loài cỏ thân rễ đa niên cao khoảng 80 cm, thân rễ bò ngang mặt đất, không phân nhánh. Lá dạng hình trứng rộng đến hình trứng elip, mang 5–6 cặp gân nổi mặt dưới; cuống lá dài 28–69 cm. Phát hoa mọc từ gốc thân rễ, hoa nằm ngang hay hướng xéo lên, có mùi hơi hôi. Bình hoa dạng hình chuông, màu trắng xanh đôi khi có màu tía ở nửa trên, dài cỡ 19–22 mm, rộng cỡ 16–16 mm, mang 6 cánh hoa xếp thành trên một vòng 3 cánh hình tam giác, 3 cánh hình trứng, màu trắng xanh bên ngoài, tía bên trong, cỡ 9–13 × 3–4.5 cm. Quả dạng hình cầu, đường kính cỡ 1.8–2.2 cm, màu xanh, mặt sần sùi có nhiều mụn hay gai, mang 6 hạt hình nêm.

Tỏi rừng averyanov có hình thái hoa giống với các loài A. crassifila, A. clausa and A. tillichiana

bởi phần phía trước của các nhị đực nhô ngang gắn gần với vòi nhụy. Tuy nhiên chúng khác nhau bởi các cánh hoa trên bình của Tỏi rừng averyanov không có mang phần phụ, nuốm xẻ sâu trong khi cánh hoa các loài A. crassifila, A. clausa and A. tillichiana có phần mang phần phụ, nuốm hình cầu hay hình nón, xẻ cạn. Bầu của loài Tỏi rừng averyanov mang 6 cánh hoa, nuốm dạng đĩa hình khiên khác với bầu mang 8 và 8–12 cánh, nuốm hình cầu hay hình nón ở các loài A. crassifila và A. clausa. Tỏi rừng averyanov có cánh hoa thẳng, xếp thành một vòng, bộ nhụy dài bằng bình trong khi loài A. tillichiana  có cánh hoa uống ngược trong hai vòng, bộ nhụy ngắn bình loài. Loài Tỏi averyanov cũng giống với các loài A. bicolor and A. papillata do bầu mang 6 cánh hoa không mang phần phụ, nhưng Tỏi rừng averyanov khác với hai loài sau do có cuống là dài hơn, phiến lá dạng hình trứng rộng đến elip, cuống phát hoa dài hơn, bình hoa lớn hơn có màu trắng xanh.

Tỏi rừng hoa nhỏ, Aspidistra parviflora N.S. Lý & Tillich, là loài đa niên cao đến 50 cm, thân rễ phân nhánh ngang thẳng đứng hay trên mặt đất, mang nhiều rễ nôm cứng. Lá dạng hình elip trứng ngược; cuống lá cứng, dài cỡ 6–15 cm. Nhiều phát hoa mọc từ gốc, nằm ngang hay hướng xéo lên. Bình dạng hình phễu hẹp, dài cỡ 8–11 mm, rộng cỡ 4–5 mm, màu trắng với đỉnh tía bên ngoài, mang 3–4 cánh hoa hình trứng, màu tía đen, thẳng hay hơi cong ra ngoài. Quả dạng hình, đường kính cỡ 8 mm, màu hơi tía hay xanh, có các u lồi dạng hình nón, mang một hạt hình cầu.

Tỏi rừng hoa nhỏ, Aspidistra pariflora N.S. Lý & Tillich có các đặc điểm hình thái và hoa giống với loài A. paucitepala bởi thân rễ phân nhánh và mang rễ nôm, bình hoa dạng hình phễu hẹp hay hình ống, các nhị đực gắn ở giữa của bình hoa, hình dạng và kích thước bao phấn, nhụy cái trắng và bằng với nhị đực. Tuy nhiên loài Tỏi rừng hoa nhỏ có lá dạng hình elip-trứng lớn hơn, bình màu trắng tía bên ngoài tía đen bên trong, cuống hoa dài, cánh hoa cong ra ngoài, nuốm bầu nhụy không lông khác với loài A. paucitepala mang lá nhỏ thuôn, bình hoa trắng cả hai mặt, cuống hoa ngắn và cánh hoa thẳng, nuốm bầu nhụy có lông.

Hình ảnh Cây và cụm hoa loài Aspidistra parviflora N.S. Lý & Tillich (Photo: Lý Ngọc Sâm)

Loài tỏi rừng averyanov được thường tìm thấy ở độ cao từ 130–270 m, trong khi loài Tỏi rừng hoa nhỏ thường mọc ở 380-460 m so với mực nước biển, bên dưới tán rừng thứ sinh cây lá rộng ưu thế cây họ Dầu, tại núi Dầu, tỉnh Quảng Ngãi. Đây là hai loài đặc hữa của cho hệ thực vật Việt Nam.

Thông tin chi tiết của bài báo có thể tham khảo theo đường dẫn trên trang website: http://dx.doi.org/10.11646/phytotaxa.282.1.6

.

Nguồn và tin: Lý Ngọc Sâm – Viện Sinh học nhiệt đới, VAST